तू ही तो मेरी दोस्त है...!
तू ही तो मेरी दोस्त है...
मानवी नातेसंबंध हा कवी गुलजार यांच्या चिंतनाचा विषय आहे. नात्यातील प्रांजळपणा, दृढता, गहराई, ओलावा या गोष्टींचे महत्त्व अनन्यसाधारण असते. परंतु त्याची जाणीव होण्यासाठी वेळ लागतो. अनुभवातून चुकतमाकत अनेक गोष्टी शिकाव्या लागतात. आपले कोणीतरी जवळचे असावे, आपण कुणासाठी तरी जवळचे व्हावे, या गोष्टीचे मोल थोडे उशिरा लक्षात येते. कवी गुलजार सत्तरच्या दशकापासून आजपर्यंत आपल्या कवितांमधून, गाण्यांमधून विविध नात्यांचा पैस उलगडत आहेत.
'हम ने देखी है उन आँखों की महकती ख़ुशबू, हाथ से छू के इसे रिश्तों का इल्ज़ाम न दो।' असे एकेकाळी गुलजारजींनीच लिहिले होते. कारण त्या काळात स्त्री-पुरुषांची मैत्री, प्रेम, जवळीकता यांना समाजमान्यता नव्हती. नाती अंतःकरणापासून समजून घ्यावीत, जपावीत, पण त्यांना नाव देऊ नये. फक्त त्या नात्यातील प्रेम अनुभवावे, असा तो काळ! पण आता काळ बदलला आहे. समाजमन बदलले आहे. तरुणाई खुलेआम आपली मैत्री जाहीर करते. निभावते. कधी कधी मैत्रीचे प्रेमातही रूपांतर होते. हे सगळे समाजाने स्वीकारले आहे.
खरे तर प्रत्येक व्यक्तीला जवळचा जिवलग मित्र असायलाच हवा. प्रत्येक स्त्रीला समंजस मित्र हवा. ज्याच्या जवळ मन मोकळे करता येईल, स्वतःची स्वप्ने, अाशा-आकांक्षा बोलून दाखवता येतील, हृद्गत उकलून सांगता येईल, अशी जागा हवी. जो प्रत्येक गोष्टीत प्रोत्साहन देईल, डोळ्यांत मनात नवी स्वप्ने पेरेल, बिनशर्त पाठबळ देईल, न सांगताही दुखरी नस त्याला कळेल, आधार देईल, आत्मविश्वास वाढवेल, वेळप्रसंगी चुका लक्षात आणून देईल, रागावेल, असा मित्र हवा. मन आणि विचार दोन्ही जाणणारा मित्र हवा. अांतरिक शक्ती, कौशल्ये यांचा विकास घडविणारा मित्र हवा. हे तू कर, तुला शक्य आहे, जमेल, असे म्हणणारा आणि छोट्या छोट्या यशाचे कौतुक करणारा, आनंद साजरा करणारा मित्र हवा. असा मित्र खुलेआम मैत्री जाहीर करेल आणि पहाडासारखा सोबत उभा राहील. जगणे अधिक सुंदर करेल.
'युवराज' (२००८) या चित्रपटातील एका गीतामध्ये अशाच एका मनस्वी मैत्रीचा भाव गुलजारजींनी व्यक्त केला आहे. इथे कल्पना केली आहे, एका बंधनरहित अमर्याद जगाची. तो तिला उद्देशून म्हणतोय, "तू ये. मी तुला हवेवर बसवून घेऊन जाईन. कारण तूच तर माझी मित्र आहेस. मी तुला (समाजाच्या) चुंबकीय क्षेत्राच्या परिघा बाहेर घेऊन जाईन, कारण तूच तर माझी मित्र आहेस."
आजा, मैं हवाओं पे बिठा के ले चलूँ
तू ही तो...
तू ही तो मेरी दोस्त है
आजा, मैं ख़लाओं में उठा के ले चलूँ
तू ही तो मेरी दोस्त है
तुला असे बंधनरहित करणारा मी स्वतः कोण आहे? तर "मी एक आवाजाचा प्रवाह आहे. (स्वतःचा आवाज म्हणजे स्वतःचे मत होय. स्वतःची विचारधारा होय.) मी आवाजाचा स्रोत आहे आणि निळ्या स्वप्नील रात्रींमधून वाहतो आहे. निद्रिस्त होऊ पाहणाऱ्या जलाशयासारख्या खोल डोळ्यात मी नेहमी जागत राहतो."
आवाज़ का दरिया हूँ, बहता हूँ मैं नीली रातों में
मैं जागता रहता हूँ नींद भरी झील सी आँखों में
आवाज़ हूँ मैं
आजा, मैं हवाओं पे बिठा के ले चलूँ
तू ही तो...
तू ही तो मेरी दोस्त है
म्हणजेच मी स्वतःचा विचार, स्वतःचा आवाज असणारी व्यक्ती आहे आणि तुझ्या स्वप्नाळू डोळ्यांमध्ये आश्वासक स्वप्ने पेरण्याचे काम मी करतो आहे.
त्याच्या या बोलण्याशी सहमत होत ती म्हणते, "ऐक ना! रात्री चांदणी कधी अशी गुणगुणते, तेव्हा वाटते की ती तुझ्या सुरात सूर मिसळते आहे." तो म्हणतो, "मी विचारांचा सुगंध आहे. त्याला गुणगुणण्याचा साजशृंगार आहे. तुला शक्य झालं तर तुही तुझ्या आवाजाला त्यामध्ये मिळव. त्याचे सौंदर्य वाढव."
रात में चाँदनी कभी ऐसे गुनगुनाती है
सुन ज़रा, लगता है तुम से आवाज़ मिलाती है
मैं ख़यालों की महक हूँ गुनगुनाते साज़ पर
हो सके तो मिला ले, आवाज़ को ले साज़ पर
अर्थात येथे असे सुचवायचे आहे की त्याच्या विचारांमध्ये चांदण्यांची शीतलता, सौंदर्य, ताजेपणा, अल्हाद आहे. त्याच्या विचारांना स्वतःचा सुगंध आहे. ते विचार गुणगुणता येतील अशा सुंदर शब्दात गुंफले आहेत. शक्य झाले तर त्यामध्ये तिनेही स्वतःचा आवाज मिसळून द्यावा.
तो म्हणतो, "तू असा किनारा बघितला आहेस का, की जिथे संध्याकाळ हळुवारपणे उतरलेली असते. त्याच वेळी सागरातून एक परी चाललेली असते. ती रात्रींची राणी आहे आणि सुरांवर चालते."
ओ, कभी देखा है साहिल जहाँ शाम उतरती है?
कहते हैं समंदर से, हाँ, इक परी गुज़रती है
वो रात की रानी है, सरगम पर चलती है
म्हणजेच ती समुद्रमंथनातून अवतरलेल्या एखाद्या रत्नासारखी आहे. संध्याकाळच्या विलोभनीय सौंदर्यात तिचे दर्शन घ्यावे आणि जीवनातील एक लय पकडून ती चालते, तेही अनुभवावे, असे इथे कवी सुचवितो.
म्हटले तर हे गाणे म्हणजे एक कविकल्पना आहे, म्हटले तर ते अर्थपूर्ण सत्य देखील आहे. त्याने कोणत्याही मुलीचा/स्त्रीचा मित्र होणे वाटते तितके सोपे नाही. समाजाची अनेक बंधने असताना कुणाचा मित्र होणे हे जबाबदारीचे काम आहे. विचारपूर्वक करायचे काम आहे. तिला न दुखवता, तिच्या आत्मसन्मानाला धक्का न पोचवता तिला जपण्याचे, तिला स्वतंत्र अवकाश देण्याचे काम आहे. म्हणूनच तो पुन्हा पुन्हा म्हणतोय, मी आवाज आहे! एक असा आवाज, जो विश्वास देतो, विचार देतो, ऊर्जा देतो, प्रेरणा देतो, बळ देतो. एक असा आवाज, जो नेहमी साथ सोबत करतो. जवळ असतानाही नसतानाही.
म्हणूनच शेवटी परस्परांच्या आवाजात आवाज मिसळून ते गातात,
आजा, मैं हवाओं पे बिठा के ले चलूँ
तू ही तो...
तू ही तो मेरा दोस्त है
आजा, मैं ख़लाओं में उठा के ले चलूँ
तू ही तो मेरा दोस्त है
आवाज़ का दरिया हूँ, बहती हूँ मैं नीली रातों में
मैं जागती रहती हूँ नींद-भरी झील सी आँखों में
आवाज़ हूँ मैं
आवाज़ हूँ मैं
गाणे ही एक कलाकृती आहे. कल्पित आहे. पण वास्तव काय सांगते? कधीकाळी मित्र असणारा पुढे प्रियकर बनतो. कधी पतीही होतो. पण तो मित्र राहतो का? पती-पत्नी मधील नाते मैत्रीचे राहते का? खरे तर तसे रहायला हवे. परस्परांची मूळ ओळख (Identity) जपत, अधिक ठळक करत सहजीवन जगता यायला हवे. मैत्र आजीवन टिकायला हवे. नात्यातील ओल विश्वास आणि चांगुलपण टिकायला हवे. हृदयाचे हृदयाशी, मनाचे मनाशी जोडलेले मित्रत्वाचे नाते अखंड टिकायला हवे. सहजपणे, 'तू ही तो मेरी दोस्त है...!" असे ओठांवर यायला हवे. त्यासाठी निर्मळ हृदय आणि उमदे मन असायला हवे.
ए. आर. रहेमानचे जादुई संगीत, बेनी दयाल व श्रेया घोषाल यांचा तरुणाईला व्यक्त करणारा बंधमुक्त स्वर आणि गुलज़ारजींचे शब्द! डोळे मिटून गाणे ऐकत रहावे आणि त्यामधील भाव-भावनाचा सच्चेपणा, गहराई आणि उमदेपण अनुभवावे. नकळत आपल्याही ओठातून शब्द यावेत, तू ही तो मेरी दोस्त है....
ख़ला = रिक्त स्थान, पृथ्वीच्या आकर्षण शक्तीच्या परिघा बाहेरील अवकाशातील एक स्थान
दरिया = नदी
झील = जलाशय, सरोवर
साज़ = सजावट, शब्दांना श्रवणीय बनविण्यासाठी दिलेली संगीतमय साथ
# गाणे पाहण्यासाठी खालील लिंक कॉपी करा.
https://youtu.be/tGbOdvLurpk?si=2onMsUXM4WfISa5o
चित्रपट : युवराज (२००८)
दिग्दर्शक : सुभाष घई
संगीतकार : ए. आर. रहेमान
गीतकार : गुलज़ार
गायक : बेनी दयाल, श्रेया घोषाल
कलाकार : सलमान खान, कॅटरिना कैफ
खुपच सुंदर👌👌👌
उत्तर द्याहटवा