श्यामसुंदर मिरजकर

आषाढी कार्तिकी हेचि आम्हां सुगी        ज्येष्ठ-आषाढ महिना म्हणजे 'पाऊस पाणी आबादानी' म्हणण्याचा महिना! आकाशात भरल्या ढगांच्या राशींवर राशी चढत जातात. 'मल्हार महुडे गगनी दाटले', अशी अवस्था होते. भरून आलेलं  निळं सावळं आभाळ आणि वैशाख वणव्यात तापून तगमगलेली काळी धरित्री यांच्या मीलनाला समृद्ध सुख सोहळ्यात रूपांतरित करण्यासाठी शेतकरी कष्टत असतो. आकाशातल्या काळ्यासावळ्या मेघराजाला हात जोडतानाच या बळीवंताच्या हृदयात पंढरीच्या विठुरायाची मूर्ती जागी झालेली असते. मग शेतकामातून उसंत मिळताच, 'भेटी लागी जीवा लागलिसे आस' अशी त्याची अवस्था होते. खरे तर घरच्या देव्हार्‍यात हा काळा सावळा विठू असतोच. गावात त्याचे छोटे साधे मंदिरही असते. दर एकादशी द्वादशीला तिथे भजन रंगते. परंतु पंढरीची ओढ ही अनावर असते. विठू सगळीकडे सारखाच पण देव- स्थळ-तीर्थ आणि भक्त एकवटलेली पुण्यवंत भूमी म्हणजे पंढरी. या पंढरीत येऊन मनोभावे दर्शन घेतल्याशिवाय वारकऱ्यांच्या मनाचे समाधान होत नाही. 'आधी रचली पंढरी, मग वैकुंठ नगरी' अशी श्रद्धा असणारे वारकरी मैलोन् मैल चालत, हरिनामाचा गजर करत, संतांचे अ...

इतकेच करू शकतो मी तूर्तास...  या मुलांना खेळण्यासाठी  सुरक्षित नाही अंगण  झाडं हिंस्र झालीयत आणि हवा रोगट मोहाच्या फुलांचा सडा सर्वत्र अन् जाळे पसरून दबा धरून बसलेले  विविध मुखवट्यांचे कुटिल नरभक्षक सभोवती नद्या  ज्यामधून संस्कृती वाहत होती मैलोनमैल  आता प्रत्येकीचा स्वतंत्र कालियाडोह  कशी सोडावीत मुले अंघोळीला  सगळी वस्त्रे काठावर उतरवून?  हळूहळू त्यांनी  काढून घेतलंय खेळांमधलं निरागस बालपण  आता डू ऑर डाय, जायंट किलर, किलिंग इन्स्टिंक्ट असे परवलीचे शब्द घुमत आहेत सर्वत्र डोळ्यादेखत बदलणारे मुलांच्या चेहऱ्यावरील रंग पाहून  मीच हादरलोय मनातून  भविष्य निसटतंय हातातून हळूहळू  अख्ख्या बापलोकांना गाफील ठेवून  एकीकडे महासत्तेच्या स्वप्नात मशगुल झालेले राजे  अन् दुसरीकडे बेलगाम चौखूर उधळलेले आमचे अश्व  त्यांना कसे खेचून आणायचे वर्तमानाच्या रणभूमीत?  माहिती-तंत्रज्ञानाच्या स्फोटात  हरवू नये माझ्या छोकऱ्याचा चेहरा  म्हणून मी शोधतोय एखादे सुरक्षित संकेतस्थळ झऱ्याचे पाणी आणि पाखरांची गाणी डाऊनलोड क...

आषाढी कार्तिकी विसरुं नका मज         वैशाख वणवा संपता संपता शेतीची मशागत सुरू होते. रान नांगरून तयार केले जाते. तापलेल्या भुईला पावसाची ओढ असते. ज्येष्ठात पेरणीची लगबग आणि पाऊस सुरू होतो. आषाढात बाळकोळपण होते. पीक तरारतं. वीत दीड वीत वर येतं. कामाची धांदल थांबते. त्याच वेळी महाराष्ट्र-कर्नाटकच्या कानाकोपऱ्यात राहणाऱ्या श्री विठ्ठलाच्या वीर वारीकरांना आषाढी वारीचे वेध लागतात. माणसांची जमवाजमव, साधनांची जुळवाजुळव सुरू होते. नव्या चैतन्याने लोक भारतात. लोकसखा विठ्ठलाच्या भेटीची आस मनामनात दुणावते. 'चल ग सखे चल ग सखे पंढरीला' अशी साद एकमेकींना घातली जाते. आणि अंतराचा, मुक्कामांचा अंदाज घेत एक एक दिंडी पंढरीच्या दिशेने निघू लागते. 'जय जय राम कृष्ण हरी', या नामघोषात संतांचा गौरव करत एका लयीत पावलं उचलली जातात. टाळ-मृदंगाचा नाद घुमू लागतो. 'माझे माहेर पंढरी आहे भिवरेच्या तीरी', म्हणत लेकुरवाळ्या विठ्ठलाच्या भेटीला वारकरी धावू लागतात.         महाराष्ट्रात प्रतिवर्षी दिसणारे हे चित्र. दरवर्षी लाखो भाविक चालत पंढरीच्या दिशेने निघतात. ना कुणाचे बोल...

  कुंडीतली माती         सकाळच्या प्रसन्न वातावरणात फिरत असताना त्याचं लक्ष एका कुंडीतल्या रोपाकडे गेलं. तो अचंब्याने थांबला. कौतुकाने न्याहाळू लागला. दोन छानसे गुलाब फुलले होते. 'इतक्या दिवसात कधी लक्षातच आलं नाही, या रोपाचं अस्तित्व!' तो स्वतःशीच म्हणाला. इतक्यात त्या घराच्या मालकाने आवाज दिला, "काय हो काय बघताय? काय पाहिजे तुम्हाला?" आवाजात थोडा कठोरपणा होता आणि स्वामित्वाची भाषा.                  "काही नाही, सहजच रेंगाळलो. खूप चांगलं आहे रोप. चांगली फुलं आलीत त्याला. हेच जर जमिनीवर सुपीक मातीत असतं तर अजून फुललं असतं." तो सहजपणे उत्तरला.         "काही नको. कशाला हवीत जास्तीची फुलं आणि टवटवी.  जास्त वाढलं रोप तर काटेही बोचतील येता जाता. त्यापेक्षा छोटं आहे तेच बरं. घराची शोभा वाढली की पुष्कळ झालं. असं व्हायचं की झाड आमचं अन् फुलांवर डोळा शेजाऱ्यांचा. नकोच ती कटकट," मालक म्हणाला.  या उत्तराने  पांथस्थ  हसला  अन्  रोपाकडे  एक कटाक्ष टाकून आपल्या वाट...

वडसत्यवान     मला हवा आहे वडसत्यवान  'पत्नीव्रता' व्रत धरणारा  मी सावित्री नव्या युगाची!   बाबांनी दिली अस्त्रे जीवनसंघर्षाची  आईने, संस्कार संसाराचे दुचाकीवर स्वार होणारी आणि त्याहून अधिक वेगवान संगणकावर  हुकूमत गाजवणारी मी  कर्ती करवती  कधी चुकून  कधी समजून उमजून  स्वीकारते राज्यभ्रष्ट, हतप्रभ अल्पायुषी सत्यवानाला  ठरवून मनाशी काही ठोकताळे मोठ्या हिमतीने घेते ताब्यात संसाररथाची सूत्रे  आधार देत घेत नेते यशोरेषेपार रथ  गतवैभव परत मिळविण्यासाठी मिळवून देते नवे राज्य सासू-सासऱ्यांना दृष्टी  परत आणते यमराजाच्या कडून प्राण, मान  मग पुन्हा मीच  का म्हणून व्रत धरावे सत्यवानासाठी? मातीचे घोडे बनविणाऱ्या जंगलातून कंदमुळे गोळा करून जगणाऱ्या सत्यवानाला  प्राण आणि राज्यही का म्हणून मिळवून द्यावे ? त्याला हवेच असेल गतवैभव तर किमान त्याला बनू द्या वडसत्यवान पत्नीव्रता!  सात जन्माचा घाट्यातला सौदा साफ नामंजूर !! मी सावित्री नव्या युगाची!!!                  ...

माणसासारखा माणूस असूनही: विषमतेच्या मुळाशी जाणारी कविता ------------------------------------------------------ माणसासारखा माणूस असूनही ===================== त्याला काढायचीय तिची नग्न धिंड करायचंय तिला विद्रूप चाबकाने फोडून काढायचंय भरचौकात उकळत्या तेलात हात घालायला लावून पाहायचीय तिची सत्त्वपरीक्षा कठोर शहानिशा करायचीय त्याला तिच्या पाकुळलेल्या देहामनाची सतत सिद्ध करायचंय पौरुषत्व  विधिरचिताच्या अधिकारानं त्याला आपसूकच प्राप्त झालेलं ...तरीही हात चोळत तो बसलाय शांत आतल्या आत उकळत त्याने घरात लटकावल्यात महामानवांच्या तसबिरी यच्चयावत क्रांतिकारी अर्थात त्याची स्वप्रतिमा आहे अतिशय सुसंस्कृत सालस पुरोगामी पुरुषाची ती वाचू शकते त्याने डोळ्यांच्या बाहुलीआड महत्प्रयासाने दडवलेली नृशंस हिंसा, जाणू शकते त्याचं दुःख अपार पुरुष असल्याची त्याला मोजावी लागतेय जबर किंमत माणसासारखा माणूस असूनही!                             ...