बहरलेल्या बहाव्याचे दिवस (लेख)

बहरलेल्या बहाव्याचे दिवस 

       पहाटेच्या पाणीदार हवेनं झोप चाळवलेली असते. पापण्यांच्या पल्याड कुणीतरी जीवलगाने खेळ मांडलेला असतो. तनमनात असा गोडसर गारवा रेंगाळत असतानाच दोन सज्जन सोयरे लगबगीने येतात आणि हलक्या आवाजात मला साद घालू लागतात. प्रथम मी दुर्लक्ष करतो. पण ते थोड्या थोड्या अंतराने पुन्हा शीळ घालतात. मी डोळे किलकिले करतो. 'अंधार आहे अजून', असे स्वतःशीच म्हणतो. पांघरुणात गुडूप होण्याचा प्रयत्न करतो. पण त्या सोयऱ्याची चिकाटीच मोठी! ते पुन्हापुन्हा हाकारतात. जोडीला त्यांचे आणखी काही मित्रगण सूर धरत असतात. मग मी आळस झटकून उठतोच. तेव्हा उगवतीवर लालिमा पसरू लागलेली असते. डोळे चोळून आवाजाच्या दिशेने पाहतो, तर नेहमीप्रमाणे ट्वीट ट्वीट...असा आवाज करत बुलबुलाची जोडी मान वळवून माझ्या हालचालींचा अंदाज घेत असते. फुललेल्या कडूलिंबावर त्यांची कवायत सुरू असते. जणू ते मला म्हणत असतात, "अरे बाबा, ऊठ ऊठ. डोळे उघड. बघ तरी जरा. झाडं कशी फुलात आली आहेत." 

        मी स्वतःशीच हसतो अन् निसर्गाच्या त्या अपूर्वाईत हरवून जातो. आमच्या दारातच एक साजरा लिंब छत्र धरून आहे. सहसा लिंबावर कावळा आढळतो, पण आमच्या परिसरात कावळ्यांची वानवा आहे. त्यांची जागा घेतलीय बुलबुलांनी. चैत्रपालवीच्या नव्हाळीनंतर सगळी झाडं फुलली आहेत. आता हा लिंबच पाहा ना! लिंबावर पांढऱ्याशुभ्र इटुकल्या चांदण्या फुलल्या आहेत. त्या नाजूक पिटुकल्या फुलांनी लिंबाची शोभा वाढवली आहे. त्या नाजूक फुलांचा कडूगोड गंध मोहवतो आहे. थोड्याच दिवसात तिथे लिंबोळ्या लागतील आणि पाखरांची मेजवानी सुरू होईल. पण तोपर्यंत लिंबाचा औषधी पाला माझ्या घरादारात अनेकजण चवीने खातील. 

         घराच्या अगदी समोर पिवळ्या फुलांची असंख्य झुंबरं लेऊन बहावा उभा आहे. पाना फुलांनी बहरलेला बहावा ही आमच्या घराची श्रीमंती! भल्या पहाटे झाडाकडे निरखून पाहावे तर असंख्य काळे मुंगळे झाडावर चाल करून चाललेले दिसतील. पिवळे ठिपके असलेले अनेक भुंगे एकाच वेळी गुंजारव करत असतील. काही फुलपाखरांची पानांच्या पाठबाजूस अंडी चिटकवण्याची लगबग चालली असेल. रात्री  वटवाघळांनी असंख्य पानं कुरतडल्यामुळे काही फांद्या भुंड्या दिसतील.  झाडावर आता काळ्या लांबसर शेंगा लोंबत आहेत. त्या हिरव्या असताना असंख्य हिरव्या पंखुड्या किड्यांनी त्यातला रस शोषून आपली वीण वाढवली आहे. आता बहाव्याला लपेटून घेवड्याचा वेल वर चढला आहे. त्यावरही जांभळसर छोटी फुले फुलली आहेत. बहाव्याखाली पिवळ्या फुलांचा आणि यामधील केसरांचा सडा पडलेला दिसतोय. त्या फुलापाकळ्यांच्या शेजेवर निवांत पडावे आणि अधूनमधून होणारा फुलांचा हलका वर्षाव अनुभवावा, फुलांचा गोडसर गंध अनुभवावा, असा मोह वाटेल. हे सगळे घडत असतानाच कुठून तरी दयाळ पक्षाची जोडी रंगमंचावर प्रवेश घेईल आणि गाण्याच्या लकेरी वर लकेरी सोडत वातावरणात जादुई रंग भरेल. 

        बुलबुल हा चिमणीपेक्षा थोडा मोठा, थोडा आक्रमक. एकावेळी दोन-तीन अंडी घालून वाटीच्या आकाराच्या घरट्यात पिलांना जन्म देणारा. तर दयाळ त्यापेक्षा मोठा. छाती पोटाचा भाग दुधाळ पांढरा. पाठ काळी कुळकुळीत. पण त्याच्या शिट्यांची सुरावट अशी की इतर पाखरांनी किलबिलणे विसरावे. अर्थातच दयाळातला नरच शिट्यांची आरास मांडतो. जवळच एखादा दुसरा नर असेल तर स्पर्धा सुरू होते. आपल्या आवाजाची मोहिनी मादीवर पाडण्यासाठी छाती पुढे करून, पंख फुलवून हे दोन तीन भिडू चढाओढ मांडतात. त्याच वेळी माद्या शेपटी खाली वर करत त्यांच्या अवतीभोवती नाचत असतात. त्यांचे सौंदर्य, कौशल्य आणि नजाकत पाहताना एका स्वर्गीय नृत्यगान मैफलीचा आनंद मिळतो. 

          सकाळची वेळ म्हणजे पाखरांच्या उत्साहाची, लगबगीची, नाश्तापाण्याची, आनंदाची! ते सहजच हवेत झेपावतील. स्वतःच्या ताकदीचा, कौशल्याचा आदमास घेतील. लुटूपुटूची भांडणं करतील. कधी पाठशिवणी करतील. तर कधी स्पर्धक नराला आपल्या परिसरातून हुसकावतील. याच वेळी कधी करड्या वटवट्याची जोडी पानापानातून शोध मोहीम मांडून आपले भक्ष्य मिळवेल. कधीतरी शिंपी पक्षी आपली हजेरी लावेल. जांभळा शिंजीर आणि फूलचुखी येऊन नेमका फुलांमधील मकरंद शोषतील. कधीतरी साळुंख्या आणि होला येईल. कधी अवचित तांबट पक्षी येईल आणि आपल्या इटुकल्या शेपटीचे आणि टणक चोचीचे दर्शन देऊन जाईल. आपली वेळ चांगली असेल तर लांबवर खंड्या, राखी धनेश आणि धोबी उडताना दिसत राहतील. 

        आमच्या घराच्या दारातच पारिजातक सुहास्यवदनाने उभा असतो. तो मध्यरात्रीनंतर

गंधाळतो आणि पहाटे टपटपतो. त्याच्या पवित्र प्रेमळ गंधाने सारा परिसर भारावलेला असतो. जाता-येता मुलं-मुली प्राजक्ताचा सडा वेचतात. ओंजळीत भरतात. ओंजळ नाकाला लावून दीर्घ श्‍वास घेतात आणि खुशीत हसून घराकडे वळतात. त्याच वेळी कुणा मुलींना शेजारचे पिवळे झुंबर तोडून घ्यायचा मोह होतो. आमचा डोळा चुकवून त्या फुलांना स्पर्श करतात. मोहरून जातात. या पारिजातकावर लुब्ध असणारा पक्षी म्हणजे जांभळा शिंजीर होय. कारण पारिजातकाच्या राकट ओरबडणाऱ्या फांद्यांच्या आधाराने तो आपले घरटे बांधतो. वाऱ्यावर डोलणारे, तरंगणारे हलते झुलते घर. शिंजीर आपल्या बाकदार चोचीने खिडकीजवळच्या कपाशीच्या उललेल्या बोंडातून कापूस घेतो आणि घरट्यात मऊ उबदार गालिचा म्हणून वापरतो. शिंजिराचे घरटे वरून ओबड-धोबड कोळीष्टकाच्या जाळ्यांचा गुंता झाल्यासारखे, बाहेरून वाळली पाने चिकटवलेले असते. पण आतून उबदार, सुरक्षित. या झुलत्या बंगल्यात त्यांचा संसार सजतो. वंशवेल विस्तारतो. हे शिंजीर कपाशी शेजारच्या प्रत्येक मिरचीफुलाचा मधुरस पितात, तर कधी पश्चिमेला असणार्‍या तांबड्या व पांढर्‍या जास्वंदीचा रस चाखतात. किंवा उत्तरेला असणाऱ्या स्वस्तिक आकाराच्या पांढऱ्या तगर फुलांवर झेप घेतात. 

         पारिजातकाला खेटून कुंपणभिंती बाहेर सप्तपर्णी ताठ मानेनं उंच उंच चढतो आहे. त्याच्या सावलीत अंग चोरून एक औदुंबर आपला पसारा वाढवत आहे.  तर पेरूने पांढरी, फिकट पिवळी फुले फुलवत आता इटुकली फळे धरली आहेत. आणि आमची नजर चुकवून जांभळीच्या दोन रोपांनी आपली मुळे घट्ट रोवली आहेत.

         कुंपणाच्या आत पारिजातकाशी थोडे अंतर राखत कढीपत्त्याचे (कडीलिंबाचे) झाड पानांनी तजेलदार झाले आहे. त्याचे लालसर जांभळ्या फळांचे घोस आता प्रत्येक फांदीवर दिसू लागले आहेत. त्याच्या शेजारीच जुनी रातराणी अंग चोरून  उभी आहे. ती फुलते तेव्हा मत्त गंधाने रात्र चढत जाते. मध्यरात्र धुंद होते आणि पहाटे गंधमैफलीच्या शेषखुणा म्हणून रातराणीखाली लांबट पांढर्‍या लवंगाकार फुलांचा सडा पडलेला असतो. घराच्या उजव्या अंगाला खिडकीशेजारी सोनचाफा डौलात उभा आहे. त्याचा बहर अजून सुरू व्हायचा आहे. या सोनचाफ्याच्या अंगाखांद्यावर चढून हात इकडेतिकडे उंचावत मोगरा सुगंधाने माखला आहे. त्याची दोन-चार फुले नित्यनेमाने कुणाकुणाच्या वेणीतून घरभर दरवळतात. या सगळ्या फुलांचा मनसोक्त आस्वाद घेणाऱ्या मधमाशांचे पोळे एका अांब्यावर मोठा घेर धरून आहे. पण या माशा शांत आणि सुस्वभावी आहेत. मी एकदा त्यांचा मध स्वार्थीपणाने चाखला. पण त्या बिचाऱ्यांनी आमचा परिसर सोडला नाही. 

       थोड्या मागच्या बाजूस सीताफळाने फळभार वाढवायला सुरुवात केली आहे. रायवळ आंबा बेताबेताने फळांचा आकार वाढवत आहे. या आंब्याच्या आंबट कैरीचे पन्हे कधीमधी घरी तयार होऊ लागले आहे. अजून जांभळीला पिकायला वेळ आहे, पण हिरव्या घोसांनी ती लदबदली आहे, तर गोरिंग चिंचेच्या काटेरी झाडांवर बुलबुल आणि इतर पक्ष्यांचा वावर वाढला आहे. पिकलेल्या चिंचेतील पांढरे बुटुक पाखरे अलगद लांबवत आहेत. याशिवाय कुंड्यामधला गुलाब, कृष्णतुळस, शेंगूळ कॅक्टस, सदाफुली, दगडीपाला, पुदिना, दोनचार हायब्रीडची रोपे, कोरफड आणि इतर हिरवं जग एकाच वेळी मला आणि पाखरांना खुणावत आहे. कोरोनाच्या घरकोंडीच्या काळात हे वेल्हाळ निसर्ग सोबती माझे जीवन आनंदाने भरत आहेत. 

                          - डॉ. श्यामसुंदर मिरजकर