श्यामसुंदर मिरजकर

        पुरोगामी चळवळीचे आधारस्तंभ : नागनाथअण्णा          भारतीयांच्या दृष्टीने स्वातंत्र्याचा अर्थ इंग्रज घालवणे आणि त्याठिकाणी एतद्देशीयांना बसविणे इतका मर्यादित कधीच नव्हता. तर हा देश इथल्या  कष्टकरी- श्रमजीवी-दलित-वंचित स्त्रीशूद्राच्या कल्याणाचा काळजीवाहक व्हावा, अशी प्रखर जाणीव इतिहासातील काही लढवय्या नायकांना होती. त्यांपैकी एक म्हणजे क्रांतिवीर नागनाथअण्णा नायकवडी होय. बालपणापासून ज्यांचे नाव आम्ही भाषणांमधून ऐकायचो किंवा वृत्तपत्रात वाचायचो त्यांना जवळून अनुभवण्याचा योग वाळवा येथे २० ते २२ जानेवारी, १९९६ रोजी झालेल्या चौथ्या दलित आदिवासी ग्रामीण साहित्य संमेलनात आला. महाराष्ट्रातील कर्ते कार्यकर्ते आणि डावे विद्रोही आंबेडकरवादी विचारवंत एका मंचावर येण्याचा हा प्रसंग होता. अभूतपूर्व उत्साहाचे वातावरण होते ते. त्यावेळी मी रुकडी येथे प्राध्यापक होतो. आम्ही आवर्जून वाळव्यात आलो. जबरदस्त उत्साहात चाललेली ती वैचारिक घुसळण पाहिली. अनेक लेखक विचारवंतांना प्रथमच पाहिले. ऐकले. भरभरून चर्चा केली. पुस्तकांची खरेद...