श्यामसुंदर मिरजकर

दो नैना, एक कहानी...             दुःखाचा स्वतःचा एक स्वर असतो. तो बोलला जात नाही, तरीही ऐकता जातो. वेदना लिहिली जात नाही, तरीही वाचली जाते. बहुसंख्य वेळेला ओठ काही बोलत नाहीत. पण डोळे? ते तर सगळंच सांगतात. आनंदही... दुःखही... ! खंतही... वेदनाही...! न बोलताही व्यक्त झालेली दुःखाची ही परिभाषा फक्त संवेदनशील जिवलग वाचू शकतो. समजू शकतो. आणि योग्य तो प्रतिसाद देऊ शकतो. स्त्रियांच्या वाट्याला अकल्पितपणे विविध स्वरूपात येणारे दुःख फार तीव्र स्वरूपाचे असते. परंतु बऱ्याच वेळेला ते नेमकेपणाने व्यक्त होत नाही, व्यक्त केले जाऊ शकत नाही. त्यांच्या दुःखाची कहाणी फक्त त्यांच्या डोळ्यातच वाचता येते.        कवी गुलजारजींनी ' मासूम' (१९८३ ) चित्रपटासाठी लिहिलेल्या एका गीतात हाच स्त्रीदुःखाचा भाव नेमकेपणाने व्यक्त केला आहे.  दो नैना, एक कहानी  थोड़ा सा बादल, थोड़ा सा पानी और एक कहानी दोन डोळ्यांमधून एक दुःखाची कहाणी व्यक्त होतेय. कोठेतरी वेदनेचा एक ढग दाटून आलाय. पापण्यांच्या कडांवर अश्रू ओथंबलेत. त्यामागे एक दुःखभरी दास्तां दडली...

 यारा सीली सीली...             अत्यंत प्रिय व्यक्ती किंवा स्थळ किंवा काळ यांच्या वियोगाचे दुःख म्हणजे विरह. विरहाचे नाते हे नेहमी आत्ममग्नतेशी असते. जीवनातील अत्यंत आवडणारी व्यक्ती दुरावली किंवा अत्यंत आवडते स्थळ दुरावले किंवा अत्यंत आवडता काळ नकळत हातून निसटून गेला, याचे ते दुःख असते. या विरह वेदनेतून लवकर मुक्ती नसते. किंचित उबदार गोडसर असणाऱ्या या विरह भावनेतून संवेदनशील माणूस लवकर बाहेर पडत नाही. स्थळ-काळ-व्यक्तींच्या प्रिय आठवणीतच तो रमतो. त्याचे मन तिथेच घुटमळत राहते. त्या भावूक करणाऱ्या आठवणी गुंतवून ठेवतात. त्या भावओल्या आठवणींमध्ये धुपत धुपत जळत जाणे वाट्याला येते.        कवी गुलज़ारजींनी 'लेकिन'(१९९१) चित्रपटासाठी लिहिलेल्या एका गाण्यामध्ये ही अवस्था नेमकेपणाने पकडली आहे.  यारा सीली सीली बिरहा की रात का जलना यारा सीली सीली, यारा सीली सीली          विरहाची रात्र म्हणजे एकटेपणाची रात्र. अशा रात्री ना धड झोप येते, ना धड जीवाला चैन पडते. त्याच्या आठवणीने, त्याच्यासोबत घालवलेल्या ...