रोज़ रोज़ आँखों तले

रोज़ रोज़ आँखों तले

      प्रेम नेमकं असतं तरी कुठं? समोरच्या व्यक्तीमध्ये की आपल्या मनात?  सहचराची एक अंधुक कल्पना अगोदर जागी होते, मग कुणीतरी आपल्या आसपास डोकावतं. हळूहळू त्याचं/तिचं आसपास असणं आवडू लागतं. प्रेमाचा रासवट दरवळ सभोवती पसरतो. तो/ती जवळ असताना जग विसरावं आणि जवळ नसताना त्याची/तिची स्वप्ने पहावीत, असा रमणीय काळ सुरू होतो. यावेळची भावस्थिती वर्णन करणं तसं कठीणच! पण गुलजारजींनी ही किमया साधली आहे एका सुमधुर गीतातून. जिवा (१९८६) चित्रपटाचे संगीतकार होते आर. डी. बर्मन. १९८० नंतरच्या हिंदी चित्रपटांतून संगीताचं भावस्पर्शी माधुर्य संपत चाललं होतं. पण चांगलं गीत हाती लागलं, तर पंचमदा त्यावर मेहनत घेत होते. त्यामधूनच भावनेची कोवळीक व गहनता असणारं हे मधुर गाणं निर्माण झालंय. आशा भोसले आणि अमित कुमार यांनी या गाण्यात प्राण ओतलाय. त्यामुळेच चित्रपट विस्मरणात गेला असला तरी गाणं मात्र जिवंत राहिलंय.

प्रेमाची अनुभूती ही नेहमीच थोडीशी गोडसर अन् थोडीशी तीक्ष्ण, अस्सल मधासारखी! प्रेम या शब्दात जीवनही आहे अन् मरणही. प्रेम म्हणजे चैतन्य, प्रेम म्हणजे ऊर्जा, प्रेम म्हणजे संजीवनी. कधीकधी भावरहीत निर्जीव जीवनात नवा आनंददायी उत्साह भरण्याचं काम प्रेम करतं. प्रेम आयुष्याला वेढून राहणारी अनुभूती! एकदा का जीवनाला प्रेमाचा संजीवक स्पर्श झाला, की संपूर्ण जीवन अलौकिक आनंदाने तरारून येतं. प्रिय व्यक्तीच्या भेटीची, सहवासाची, मिलनाची अनेक स्वप्ने मनःपटलावर दिसू लागतात. सारी रात्र त्या धुंदीत जाते. रंगीबेरंगी स्वप्ने वेळीअवेळी पिंगा घालू लागतात. या अनुभूतीला शब्दांत बांधताना गुलज़ारजी लिहितात,
    
रोज़ रोज़ आँखों तले एक ही सपना चले
रात भर काजल जले, आँख में जिस तरह
ख़्वाब का दिया जले

दररोज डोळ्यांच्या तळाशी एक स्वप्न भासमान होतंय. रुजतंय. रात्रभर स्नेहस्निग्ध तेवणाऱ्या दिव्यासारखं एक लडिवाळ स्वप्न डोळ्यात तेवत राहतंय. त्याच्या उबीनं (डोळ्याचे सौंदर्य वाढविण्यासाठी) डोळ्यात घातलेलं काजळही रात्रभर जळत राहतंय.

जबसे तुम्हारी नाम की मिसरी होंठ से लगायी है -२
मीठा सा ग़म है, और मीठी सी तन्हाई है -२
रोज़ रोज़ आँखों तले   ...

जेव्हापासून तुझ्या नावाचा मधुर गोडवा ओठांना लागलेला आहे, तेव्हापासून जाणवतंय की ही गोड वाटणारी वेदना आहे. मनाला आवडणारी विरहभावनाही आहे.

छोटी सी दिल की उलझन है ये सुलझा दो तुम -२
जीना तो सीखा है मरके, मरना सिखा दो तुम -२
रोज़ रोज़ आँखों तले   ...

             हृदयाचा छोटासा गोंधळ उडालाय, तो तू मिटवून टाक. कोणता गोंधळ असावा बरे! हे प्रेम स्वीकारावं की नाकारावं? हे प्रेम करणं योग्य की अयोग्य? हा गोंधळ त्याच्या आश्वासक भरवशानेच मिटू शकतो. म्हणून ती त्यालाच मदतीची साद घालतेय. ती म्हणतेय, "मी अनेक वेळेला मरून जगणे शिकले आहे. आता कुणावर किंवा कशासाठी मरायचे ते तू शिकव." म्हणजेच आजपर्यंत मन मारून, अनेक इच्छा-आकांक्षा मारून जगायला शिकले होते. आता प्रेमासाठी, मन भरून जगण्याचा अनुभव घेण्यासाठी प्रसंगी मरायलाही शिकव.

आँखों पर कुछ ऐसे तुमने ज़ुल्फ़ गिरा दी है - २
बेचारे से कुछ ख़्वाबों की नींद उड़ा दी है - २
रोज़ रोज़ आँखों तले ...

तिला प्रतिसाद देताना तो म्हणतो, "तू डोळ्यांवर अशाप्रकारे केसांची बट सोडली आहेस, की त्यामुळे माझ्या मुळच्या छोट्या छोट्या स्वप्नांची झोप उडवली आहेस." कदाचित आता त्या स्वप्नांची जागा तिने घेतली आहे. अर्थात त्याचे हे बोलणे म्हणजेच तिच्या प्रेमभावनेला दिलेला आश्वासक प्रतिसाद आहे. एखाद्याच्या स्वप्नात जाण्यापूर्वी मनात स्थान मिळवावे लागते. त्याशिवाय स्वप्ने कशी सजतील! आणि सुंदर स्वप्नांशिवाय सहजीवन कसे सुरू होईल बरे! म्हणूनच प्रेम आणि स्वप्न यांचे जवळचे नाते आहे.

       या गीतात गुलजारजींनी हा मधुर प्रेमभाव अचूक पकडला आहे. आशा भोसलेजींचा आर्त स्वर, सोबतीला अमित कुमारचा गोडवा, शिवाय आर. डी. बर्मनजींचे संगीत असा त्रिवेणी संगम या गाण्यात उतरला आहे. बासरी, ट्रिबल, गिटार यांचा नेमका वापर या गाण्याला एक वेगळेपण बहाल करतो. संपूर्ण गाण्यात गुलज़ारजी सपना व ख़्वाब असे दोन शब्द वापरताना दिसतात. इथे रात्री पडणारे अनियंत्रित स्वप्न (सपना) आणि जाणीवपूर्वक पाहिले जाणारे दिवास्वप्न (ख़्वाब) असा अर्थभेद तर त्यांना सुचवायचे नसेल? कवीने निर्माण केलेली ही एक पहेली आहे.

नाम की मिसरी = नावाचा गोडवा
मिश्री या मिसरी शक्कर के क्रिस्टलों का एक रूप है, जिसे भारत और पाकिस्तान में एक मिष्ठान्न के रूप में प्रयोग किया जाता है, अथवा दूध को मीठा करने में प्रयोग किया जाता है।

*जिवा (१९८६)*
गीतकार : गुलजार
गायक : आशा भोसले, अमित कुमार
संगीतकार : आर. डी. बर्मन

गाणे पाहण्यासाठी लिंक
https://youtu.be/ypn9vN1F4yo?si=1_0ZJzeWSKHz1nNQ